با بالا گرفتن تنش‌های لفظی میان چهره‌ها و جریان‌های سیاسی افغانستان بر سر “مالکیت” پایگاه استراتژیک بگرام، این پرسش اساسی بار دیگر در صدر توجهات قرار گرفته است: بگرام مال کیست؟ ترمپ، تاجیک‌ها یا مارشال دوستم؟
در پی سخنان جنجالی اخیر دونالد ترمپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده امریکا، درباره تلاش‌ها برای بازپس‌گیری پایگاه هوایی بگرام، رقابت‌های پنهان قومی و سیاسی بار دیگر به سطح عمومی کشیده شده است. ترمپ در اظهاراتی کم‌سابقه، بگرام را کلید ثبات و بازگشت نفوذ امریکا در منطقه خواند و از طرح‌هایی برای بازپس‌گیری آن سخن گفت. اظهاراتی که به سرعت واکنش‌های گوناگونی را در میان جناح‌های مختلف افغانستان برانگیخت.
در واکنش به سخنان ترمپ و برخی از تحلیل‌ها پیرامون نقش مارشال عبدالرشید دوستم در تحولات نظامی شمال کشور، حامیان جنرال بابه‌جان زاهد، فرمانده پیشین جبهات شمال، با انتشار مواضع تندی مدعی شدند که “بگرام میراث تاجیک‌هاست“ و نه ازبیک‌ها.
عبدالله آزاده خنجانی، رئیس دفتر سیاسی جبهه مقاومت ملی، در اظهاراتی مستقیم گفته بود:
«پایگاه بگرام از آن تاجیک‌هاست و هیچ کس دیگر حق ندارد در مورد آن تصمیم بگیرد.»
او با اشاره به نقش تاریخی نیروهای تاجیک در اداره بگرام، تأکید کرد که این پایگاه نماد مقاومت ملی علیه طالبان بوده و تاجیک‌ها «مالک مشروع» آن‌اند.
ترمپ تلاش دارد بگرام مربوط امریکایی‌ها شود
در سوی دیگر، ایالات متحده و شخص ترمپ، با نگاه ژئوپلیتیکی به بگرام می‌نگرند. به باور ناظران امریکایی، بگرام نه تنها یک پایگاه نظامی است، بلکه دروازه نفوذ استراتژیک واشنگتن در آسیای میانه و مهار تهدیدات تروریستی در منطقه محسوب می‌شود.
با توجه به خروج شتاب‌زده نیروهای امریکایی در سال ۲۰۲۱ و تحولاتی که پس از آن رخ داد، بسیاری از مقامات پیشین امریکا، به‌ویژه در اردوگاه جمهوری‌خواهان، معتقدند که باید «اشتباه خروج از افغانستان» را اصلاح کرد — و نخستین گام در این مسیر، بازگشت به بگرام است.
مارشال دوستم در صحنه؟ نقش ازبیک‌ها زیر ذره‌بین
بشیر احمد ته‌ینج، از چهره‌های نزدیک به مارشال عبدالرشید دوستم، با رد ادعای تاجیک‌ها گفت:
«بدون حضور مارشال دوستم و نیروهای وفادار به او، بازپس‌گیری بگرام ممکن نیست.»
او تأکید کرد که دوستم همواره نقش کلیدی در مدیریت عملیات نظامی شمال، به‌ویژه در دوره‌های بحرانی، ایفا کرده و نیروهای تحت امر او در گذشته بارها از سقوط بگرام جلوگیری کرده‌اند. ته‌ینج همچنین با اشاره به روابط دوستم با برخی محافل نظامی غربی، گفت که هر طرح امریکایی برای بازگشت به بگرام، ناگزیر به تعامل با ازبیک‌هاست.
بگرام؛ نماد رقابت قومی و قدرت نظامی در افغانستان
تحولات اخیر نشان می‌دهد که پایگاه بگرام، بیش از آنکه صرفاً یک پایگاه نظامی باشد، به نماد رقابت قومی، مشروعیت سیاسی و نفوذ منطقه‌ای در افغانستان بدل شده است. پرسش از این که “چه کسی حق دارد در مورد بگرام تصمیم بگیرد؟” به یک کشمکش پیچیده میان سه ضلع اصلی تبدیل شده است:
نیروهای سیاسی داخلی (تاجیک‌ها، ازبیک‌ها، و سایر گروه‌ها)
قدرت‌های بین‌المللی (در رأس آن امریکا)
طالبان (که فعلاً کنترل این پایگاه را در اختیار دارند)
با آنکه سرنوشت بگرام هنوز نامشخص است، رقابت بر سر “مالکیت سیاسی و تاریخی” آن، آینده تحولات امنیتی و سیاسی افغانستان را رقم خواهد زد.
در حالی که امریکا به دنبال بازگشت نفوذ در منطقه از طریق بگرام است، در داخل افغانستان، تقسیم‌بندی قومی و سابقه تاریخی هر جریان در کنترل این پایگاه، به موضوعی حساس و شعله‌ور تبدیل شده است. اگرچه پاسخ روشنی به این سؤال که “بگرام مال کیست؟” وجود ندارد، اما بی‌تردید، تصمیم‌گیری نهایی درباره آن، بدون اجماع ملی و بازیگران منطقه‌ای، غیرممکن خواهد بود.
