محیی‌الدین مهدی، عضو پیشین مجلس نمایندگان افغانستان، در گفت‌وگویی متفاوت با چینل یوتیوبی «سایه»، دست به بازخوانی جنجالی از چهره‌های سرشناس جهاد افغانستان زد و گفت که احمدشاه مسعود و برهان‌الدین ربانی نه به‌عنوان رهبران قومی تاجیک، بلکه به‌عنوان «مجاهدان اخوانی» در صحنه جهاد حضور داشتند.
او تأکید کرد که تحلیل قومی از جهاد، برداشتی نادرست و تحریف‌شده از تاریخ معاصر افغانستان است.
«در هیچ مقطع تاریخی ندیدم که احمدشاه مسعود یا استاد ربانی به نمایندگی از تاجیک‌ها وارد جهاد شده باشند. آنان از مکتب فکری اخوان‌المسلمین برخاسته بودند، نه از گفتمان قومی.»
جهاد یا رقابت قومی؟
مهدی با اشاره به روابط پرتنش میان رهبران جهادی، از جمله مارشال عبدالرشید دوستم و شهید عبدالعلی مزاری، گفت که این تنش‌ها ریشه در قومی‌سازی جهاد داشت، نه اختلاف دیدگاه‌های دینی یا سیاسی. به باور او، مسعود و ربانی هرگز جهاد را به عنوان پروژه‌ای قومی دنبال نکردند.
او افزود:
«ای کاش استاد ربانی و مسعود از آدرس تاجیک‌ها جهاد می‌کردند. شاید آن‌وقت وضعیت قومی کشور روشن‌تر و واقع‌گرایانه‌تر می‌بود. اما آنان فراتر از قومیت، فکر و عمل می‌کردند.»
روایت پشت‌پرده از نشست «بن»
مهدی در بخش دیگری از سخنانش به حواشی نشست بن در سال ۲۰۰۱ پرداخت و آن را “امضایی ننگین“ توصیف کرد. به گفته او، کودتایی سیاسی علیه ربانی در جریان بود و شماری از چهره‌های مطرح جهادی، از جمله عبدالله عبدالله، یونس قانونی و مارشال فهیم، مانع برگزاری نشست در کابل شدند.
«استاد ربانی می‌خواست نشست بن در کابل برگزار شود تا استقلال سیاسی افغانستان زیر سؤال نرود، اما او را دور زدند.»
واکنش‌ها در فضای مجازی
اظهارات مهدی با بازتاب گسترده در شبکه‌های اجتماعی روبه‌رو شده است. برخی کاربران سخنان او را بازنگری صریح و ضروری در تاریخ معاصر کشور دانسته‌اند؛ در حالی که گروهی دیگر، آن را تلاشی برای بازنویسی روایت‌های سیاسی گذشته می‌دانند.
با اوج گرفتن تنش‌های هویتی در افغانستان، سخنان مهدی بار دیگر توجه‌ها را به سؤال قدیمی اما بی‌پاسخ مانده‌ای جلب کرده است:
آیا جهاد در افغانستان پروژه‌ای قومی بود یا جنبشی فراملی؟
